Atacama – najbardziej sucha pustynia świata

Pełna kontrastów i zaskakująca na każdym kroku pustynia Atacama w północnym Chile zajmuje powierzchnię jednej trzeciej wielkości Polski. Jest tak sucha, że w wielu miejscach jeszcze nigdy w historii nie spadła ani jedna kropla deszczu! Jednocześnie, w porze deszczowej zdarzają się tu powodzie, a nawet zawieje i zamiecie śnieżne. Co kilka lat pustynia.. zakwita. I to w takiej ilości, że pola kwiatów widać z kosmosu. Wbrew wszelkim pozorom, pustynia Atacama jest pełna życia i oferuje mnóstwo atrakcji. Jakich? Dowiedz się z dzisiejszego wpisu!

Czy pustynia Atacama rzeczywiście jest sucha?

Pustynia Atacama jest dość stara; ma około 15 milionów lat. Warto zauważyć, że zanim powstała, było tu dno oceanu, który stopniowo wysychał. Teren zaczął się unosić w wyniku subdukcji (wsuwania się cięższej płyty tektonicznej pod lżejszą). W rezultacie, dawne dno oceaniczne dźwignęło się z poziomu morza aż do obecnych 3000 metrów i mało tego – wciąż się podnosi.

Na wschodzie strzeże jej łańcuch Andów, uparcie nie przepuszczający chmur deszczowych z Amazonii. Na zachodzie, zimne powietrze z oceanicznego prądu Humboldta zalega pod lżejszym, cieplejszym powietrzem z lądu, nie pozwalając chmurom wznieść się tak wysoko. Jedynym źródłem wilgoci są mgły, docierające tu znad Atlantyku. Rosa osadzająca się w nocy na skałach i trawiastych pampasach umożliwia przeżycie wielu zwierzętom, na przykład wigoniom (dzikie krewne lam) i strusiom ñandu.

Jak wygląda pustynia Atacama?

Minerały

Pustynia Atacama zdecydowanie nie przypomina Sahary, a piaszczyste wydmy występują tu niezwykle rzadko. Przeważającą część krajobrazu stanowią wulkany, skały pochodzenia wulkanicznego, a także olbrzymie połacie soli. Chilijski Salar de Atacama jest trzecim (po Salar de Uyuni w Boliwii i Salinas Grandes w Argentynie) największym solniskiem na Ziemi. Posiada 25% światowych rezerw litu, podstawowego składnika baterii do laptopów i smartfonów.

Solniska powstają w miejscach, w których parowanie przewyższa ilość opadów atmosferycznych. W rezultacie, na terenie prawie całej pustyni występuje wysoka koncentracja soli, w szczególności chlorku sodu. To prawdopodobnie jedno z najbardziej słonych miejsc w Chile! Salar de Atacama to znakomite miejsce rozwoju dla halofitów (roślin słonolubnych) i halobiontów (słonolubnych zwierząt).

Jeziora

Na pustyni znajdziemy również jeziora. Najbardziej znane nazywają się Miscanti i Menique, położone malowniczo wśród rozległych pampasów na wysokości ponad 4,000 m n.p.m. Pięknie prezentują się na tle ośnieżonych wulkanów. Częstymi gośćmi są tutaj wigonie, które pasą się nad błękitną wodą.

Inne znane atakameńskie jeziora to na przykład Laguna Cejar, z zasoleniem sięgającym 40%, a więc większym niż Morze Martwe. W Laguna Cejar można się kąpać, a właściwie unosić swobodnie na powierzchni wody.

Z kolei Laguna Chaxa jest domem dla trzech rodzajów flamingów: andyjskich, chilijskich i krótkodziobych. Wspaniale wygląda o zachodzie słońca, gdy solnisko zmienia kolor na pomarańczowy, a okoliczne wulkany pokrywają się czerwienią.

Atacama sięga aż do Boliwii, gdzie może poszczycić się bajecznie kolorowymi jeziorami, na przykład Laguna Verde, Laguna Blanca czy Laguna Colorada. O boliwijskiej Atacamie i jej krajobrazach nie z tego świata przeczytasz we wpisie Gejzery i Laguny – Bajeczny Rezerwat Eduardo Avaroa.

Gejzery

Ogromną atrakcją Atacamy są też gejzery. I to nie byle jakie! Najczęściej odwiedzanymi gejzerami są El Tatio, położone ok. 80 kilometrów od miasteczka San Pedro de Atacama w północnym Chile. Jest to trzecia największa grupa gejzerów na świecie, po Yellowstone w USA (zobacz artykuł: Park Narodowy Yellowstone) i Dolinie Geizerov na Kamczatce. Aby oszacować potencjał turystyczny, w El Tatio przeprowadzono niedawno „inwentaryzację” atrakcji. W rezultacie, doliczono się 45 gejzerów, 85 fumaroli, 60 gorących źródeł i 5 wulkanów błotnych.

Spacerując po El Tatio, należy uważać, aby się nie poparzyć, ponieważ temperatura wody w gejzerach sięga aż 85 °C. Na dodatek zawierają sporą domieszkę substancji takich jak siarka czy arsen, a zatem warto trzymać się wytyczonych ścieżek i nie zbliżać do ich krawędzi. Szczyt aktywności gejzerów przypada na wschód słońca i wystarczy spóźnić się o pół godziny i nie zobaczyć dosłownie nic! Inne często odwiedzane pola gejzerów w chilijskiej części Atacamy to Puritama, Puchuldiza i Tatio Chico.

Kto mieszka na pustyni?

Pustynia Atacama nigdy nie była i nie jest bezludna. Pierwsi „atacameños” osiedlili się w okolicach kopalni żelaza w Taltal (północne Chile) 11 000 lat temu. Dzięki badaniom archeologicznych dziś wiemy, że w tamtym czasie na Atacamie rosła trawa, a teren był podmokły, miejscami wręcz bagnisty. Atacameños budowali tarasy uprawne, nawadniali je i użyźniali nawozem z odchodów lam. Uprawiali bogatą w błonnik i witaminę B bezglutenową komosę ryżową (Chenopodium quinoa), fasolę, dynie i bawełnę, hodowali lamy i alpaki, wyplatali kosze, rzeźbili w drewnie i tworzyli ceramikę. Pustynia Atacama była też domem dla kultury Chinchorro (ok. 7020 – 1500 p.n.e.) – jest to pierwsza znana na świecie cywilizacja, która mumifikowała ciała swoich zmarłych krewnych.

Następnie na Atakamę przybyli Inkowie, tworząc tu jedną z czterech części swojego imperium. Świadczą o tym na przykład 500-letnie mumie inkaskie, znalezione w wulkanie Llullaillaco na wysokości 6,700 m n.p.m. Dziś można odwiedzić je w Muzeum Archeologii Wysokogórskiej w Salta w Argentynie. Inkowie pozostawili tu również inne ślady swojej aktywności, takie jak capac ñan, szlak inkaski, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jednak w przeciwieństwie do innych inkaskich regionów, na Atakamie nie znajdziemy potężnych budowli w stylu Machu Picchu (zobacz artykuł: Machu Picchu – Zaginione Miasto Inków).

Aktualnie, atacameños zamieszkują pustynne tereny Chile (ok. 30,000 osób) i Argentyny (ok. 13,000 osób). Niegdyś posługiwali się językiem ckunza. Ostatni użytkownik ckunza zmarł w 1949 roku, ale Atacama idzie z duchem czasu i ostatnio powstała aplikacja na Android i IOS dla fanów ckunza. W 2021 roku w szkole Toconao Educational Complex w San Pedro de Atacama uruchomiono projekt, dzięki któremu 60 dzieci uczy się języka ckunza. Kto wie, być może uda się go reaktywować?

Pustynia Atacama – główne miasta

Jednym z największych miast Atacamy jest Calama, kluczowy węzeł komunikacyjny. Znajduje się tu popularne lotnisko El Loa, nazwane tak na cześć najdłuższej rzeki Chile. Lotnisko obsługuje około 20 lotów dziennie i grubo ponad milion pasażerów rocznie. Oprócz turystów, przylatują tu górnicy i ich rodziny, bowiem 15 kilometrów stąd powstała największa na świecie odkrywkowa kopalnia rudy miedzi, Chuquicamata. Na jej dno, ponad 900 metrów poniżej krawędzi, można zjechać ogromnymi koparkami. Ich opony są większe niż dom jednopiętrowy.

Będąc na pustyni Atakama, warto zajrzeć do San Pedro de Atacama (5,000 mieszkańców), kultowego miasteczka i znakomitej bazy wypadowej do okolicznych atrakcji. Położone na wysokości 2,400 m n.p.m., niegdyś było prawdziwą oazą w sercu pustyni. Większość domów wykonano z adobe, cegły suszonej w słońcu i poprzetykanej kawałkami słomy. W miasteczku jest też ryneczek z rękodziełem, kilka piekarni sprzedających świetne empanadas (duże pierogi, smażone w głębokim tłuszczu) i niewielkich restauracji, oferujących pyszne lokalne specjały.

Około 40 kilometrów na wschód od Calamy powstało miasteczko San Francisco de Chiu Chiu. Niegdyś było ważnym przystankiem dla karawan mułów, kursujących między Chile a Boliwią. W miasteczku znajduje się najstarszy kościół w całym Chile. Ponad 400-letni kościółek zbudowano z cegły adobe, kaktusów, drzew algarrobo i chañar (Geoffroea decorticans), przewiązanych skórzanymi nićmi, bez użycia ani jednego gwoździa.

Niedaleko można zobaczyć jezioro Inca Coya, które jest idealnie okrągłe i według lokalnej legendy, nie ma dna. Dodatkowo, uwagę podróżnych przykuwają petroglify kultury Lickan Antay z 3,000 roku p.n.e. i ruiny prekolumbijskiego fortu obronnego Pucara de Lasana z 400 roku n.e. Miasteczko San Francisco de Chiu Chiu słynie również z lokalnych przetworów, a zwłaszcza z konfitur z rzodkiewki i marchwi oraz pysznych deserów i kawy z owoców kumbaru, znanego tu pod nazwą chañar.

Reasumując, jest co zwiedzać!

Rozgwieżdżone niebo Atacamy

Atacama to świetne miejsce do obserwacji gwiazd. Ze względu na położenie geograficzne można tu oglądać 70% powierzchni całego nieba, zarówno półkuli południowej jak i północnej. W Chile, 50 kilometrów na południe od miasteczka San Pedro de Atacama powstało obserwatorium Alma z gigantycznymi teleskopami; jest to największy tego typu projekt astronomiczny na świecie. Obserwatorium położone jest na płaskowyżu Chajnantor na ponad 5,000 m n.p.m. i składa się z 66 gigantycznych anten. Największe talerze mają 1,200 metrów średnicy! Rozgwieżdżone niebo najlepiej oglądać wcześnie rano (ok. 4:00), wtedy Droga Mleczna i Krzyż Południa widoczne są jak na dłoni.

Ignacy Domeyko – polski akcent na Atacamie

Przejeżdżając z Calamy do San Pedro de Atacama, mniej więcej w połowie drogi wjedziesz między łososiowe pagórki, przyprószone cieniutką warstwą soli. To Kordyliera Domeyki, pasmo górskie, rozciągające się na powierzchni 600 kilometrów kwadratowych – prawie tyle, co Tatry. Przez Kordylierę Domeyki przepływa rzeka Loa, a na terenie pasma górskiego zbudowano wspomnianą wcześniej największą na świecie odkrywkową kopalnię miedzi Chuquicamata.

Mieszkali po dwóch stronach nad rzeką Wilejką. Jeden zwał się Domejko, a drugi Dowejko.

Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”

Ignacy Domeyko to najukochańszy geolog Chile. Bohater narodowy, wykładowca na uniwersytecie, badacz i obrońca Araukanów (jedna z chilijskich grup etnicznych), autor wielu książek i podręczników. Przyjechał do Chile przypadkiem, dzięki szkolnemu koledze – Adamowi Mickiewiczowi, ale został tutaj już na całe życie. Podróż do Chile w 1838 roku trwała aż 4 miesiące. Początki były trudne, bo Domeyko nie znał hiszpańskiego. Prowadząc wykłady z chemii i fizyki na uniwersytecie w Chile, szybko jednak nadrobił braki językowe. Czego się nie dotknął, zamieniał w naukową żyłę złota i w rezultacie powierzono mu przeprowadzenie reformy szkolnictwa wyższego w Chile.

W wieku 50 lat zawarł kontrowersyjne małżeństwo z 15-letnią Enriquettą, z którą doczekał się czworga dzieci. Po jego śmierci w 1889 roku w Chile ogłoszono żałobę narodową. Do dziś, imię Ignacego Domeyki nosi atakameńskie pasmo górskie, ale też wiele ulic, szkół, nowy gatunek amonitów Ammonites domeykanus i pająk Lycinus domeyko Goloboff. UNESCO ogłosiło 2002 Rokiem Ignacego Domeyki.

Co zjeść na Atacamie?

Kuchnia pustyni Atakama jest bardzo różnorodna. Oferuje potrawy na każdy gust i każdą kieszeń. Przede wszystkim warto tutaj zjeść:

• Picante de conejo – duszony królik w sosie z marchwi, cebuli, czosnku i chuño (suszonych ziemniaków)
• Patasca – bulion z wołowiny, jagnięciny i wieprzowiny smażonych w czosnku, cebuli i papryce
• Carne de llamo – mięso z lamy, podobne w smaku do jagnięciny, podawane formie gulaszu, steka, w cieście, a nawet w popularnej wersji „a lo pobre” z jajkami i frytkami
• Airampo – czerwone nasiona tego kwiatu kaktusa dodaje się do sosów, lodów i napoi
• Pingo pingo – lokalne zielsko na napar, znane również jako „atakameńska viagra”
• Rica rica – zielsko zbliżone do mięty, dodawane do lodów i sosów
• Lody o różnych smakach: kinui z mlekiem i cynamonem, liści koki i chañar

Ciekawostka kulinarna: piekarnia „La Franchuteria” (c/Gustavo Le Paige 527 B) w San Pedro de Atacama oferuje najlepszy chleb w całym Chile!

Pustynia Atacama – porady praktyczne

Planujesz odwiedzić Atacamę? Poniżej znajdziesz garść przydatnych wskazówek:

• Główne lotniska pustyni Atacama to Calama i Antofagasta. Najłatwiej dostać się tutaj bezpośrednim samolotem z Santiago de Chile, a lot trwa około 2 godziny.
• Najlepszy czas na zwiedzanie to pora sucha od maja do września. To Twoja szansa na w miarę przewidywalną pogodę!
• Bardzo dobrą bazą wypadową na całodzienne wycieczki na Atacamę stanowi miasteczko San Pedro de Atacama. W San Pedro są cztery bankomaty, kantor i jedyna stacja benzynowa w całej okolicy. Na głównych uliczkach (Caracoles i Gustavo el Paige) znajdziesz wiele niezłych restauracji i przytulnych kawiarenek.
• Najlepiej działającą siecią telefonii komórkowej w tej części Atacamy jest ENTEL. Warto wcześniej ściągnąć mapy offline na telefon, ponieważ nie wszędzie dociera sygnał GPS. Podróżując do miejsc bez zasięgu, jeśli masz taką możliwość, powiadom zaufaną osobę o planie podróży na dany dzień. W razie kłopotów będzie wiadomo gdzie mniej więcej Cię szukać.
• Ze względu na dużą wysokość nad poziomem morza (średnio 3,000 m), dobrym pomysłem jest stopniowa aklimatyzacja. W przypadku wystąpienia objawów choroby wysokościowej soroche, rozważ napar z liści koki (mate de coca) lub żucie liści koki (100% legalne).
• Zawsze miej ze sobą zapas wody mineralnej i przekąski (empanady, ciastka, batony wysokoenergetyczne).
• Pamiętaj, że różnica temperatur na pustyni może wynosić nawet 50 stopni w zaledwie kilka godzin. Dlatego najlepszy strój to „na cebulkę”, a nakrycie głowy i krem z filtrem UV 60+ to podstawa.

Przykładowy plan zwiedzania:

Chcesz zwiedzić główne atrakcje pustyni Atacama, ale masz niewiele czasu? Zobacz poniższy plan podróży, uwzględniający przylot i wylot do/z Calamy.

Pierwszy dzień:

• Przylot do Calamy, transfer autobusem (np. Buses Atacama 2000) do San Pedro de Atacama. Alternatywą dla autobusu może być również wynajem auta i przejazd drogą nr 23. Stan drogi między Calamą a San Pedro de Atacama jest bardzo dobry, a przejazd zajmuje około półtorej godziny.
• Mając do dyspozycji auto, po drodze do San Pedro de Atacama można zatrzymać się na punktach widokowych w Valle del Arcoiris (Tęczowa Dolina), w Kordylierze Domeyki, Valle de la Muerte (Dolina Śmierci) i Valle de la Luna (Dolina Księżycowa).

Drugi dzień:

• Wczesny wyjazd do gejzerów El Tatio (4,320 m n.p.m.). Wyjazd warto zaplanować tak, aby na miejscu zjawić się tuż przed wschodem słońca. Transfer do El Tatio zajmuje około 2 godziny. Później spacer po El Tatio (ok. 30 minut) i śniadanie wśród dymiących gejzerów. Przejazd na basen termalny pod gołym niebem, krótka kąpiel. Powrót do San Pedro de Atacama.
• Po wczesnym obiedzie wyjazd do jezior Miscanti i Menique (około 2 godziny). Krótki trekking do jezior (łącznie ok. 30 minut). Przyjazd na Salar de Atacama, spacer (ok. 30 minut) ścieżką wśród solnisk i jezior, obserwacja flamingów i niezapomniany zachód słońca.
• Tego dnia można poruszać się wynajętym autem (dobry stan dróg, choć niektóre szutrowe). Można również rozważyć udział w jednodniowej wycieczce zorganizowanej z San Pedro de Atacama.

Trzeci dzień:

• Przejazd do jezior Chaxa i Cejar. Relaks i kąpiel w jeziorze Cejar. Powrót do San Pedro, transfer do Calamy i wylot w dalszą podróż 🙂 Przy dobrych warunkach atmosferycznych i posiadając nieco większy budżet, o świcie można wybrać się w lot balonem nad Atacamą.

Z San Pedro de Atacama ruszają również wycieczki do Boliwii. Przekraczając granicę w Hito Cajón, przenosimy się w nieziemski krajobraz. To doskonały punkt wypadowy na zwiedzania rezerwatu Eduardo Avaroa (zobacz więcej we wpisie: Gejzery i Laguny) i ku dalszej podróży w kierunku Uyuni.

Orientacyjny koszt

Pustynia Atacama nie jest tania, bo i Chile nie należy do najtańszych krajów w regionie. Większość biletów wstępu kupuje się na miejscu, przy wjeździe. Warto mieć ze sobą gotówkę (peso chilijskie), ponieważ nie można tam płacić kartą. Poniżej znajdziesz orientacyjne ceny, aktualne na początek roku 2024, w przeliczeniu na złotówki:

• Przelot w obie strony z Santiago de Chile (SCL) do Calamy (CJC): 140 – 200 zł/ osoba
• Nocleg: 70 – 200 zł/ osoba/ noc
• Wynajem auta w Calama: od 200 zł/ doba
• Paliwo: 5 zł/ litr
• Przejazd autobusem Calama – San Pedro de Atacama: 20 – 28 zł/ osoba
• Valle de la Luna (Dolina Księżycowa): 10 zł/ osoba
• Laguna Miscanti i Menique: 10 zł/ osoba
• Valle de la Muerte (Dolina Śmierci): 10 zł/ osoba (rano), 12 zł/ osoba (po południu)
• Laguna Chaxa (Salar de Atacama): 12 zł/ osoba
• Gejzery El Tatio: 40 zł/ osoba
• Laguna Cejar: 40 zł/ osoba

Zainteresowała Cię Atakama? Będzie nam miło, jeśli zostawisz komentarz !

Jeśli chcesz wesprzeć rozwój bloga, możesz zaprosić mnie na wirtualną kawę. 🙂 Dzięki kawie będę mogła zwiększyć hosting bloga, a w rezultacie umieszczać więcej przydatnych treści i zdjęć na blogu. Mam nadzieję, że przydadzą Ci się w planowaniu Twojej kolejnej podróży!