Cusco – Serce Imperium Słońca

Cusco (UNESCO) to jedno z najbardziej fascynujących miejsc na mapie nie tylko Peru, ale także świata. To miasto, które kiedyś było stolicą potężnego Imperium Inków, dziś przyciąga bogatą historią, niezwykłą architekturą i urokliwym folklorem. Położone w sercu Andów, Cusco jest bramą do eksploracji Machu Picchu. Ma jednak tyle atrakcji, że warto zatrzymać się tu na dłużej.

W dzisiejszym artykule przeniesiemy się do Cusco – od jego starożytnej przeszłości, przez życie codzienne, aż po kulinarne specjały. Odkryjemy główne zabytki miasta, takie jak majestatyczna katedra, barokowy kościół jezuitów i dawne świątynie inkaskie. Na końcu wpisu znajdziesz praktyczne porady, które pomogą Ci czerpać radość z odkrywania Cusco.

Ruszamy? Ruszamy!

Departament Cusco

Lasy

Departament Cusco jest czwartym pod względem wielkości departamentem w Peru. Może się pochwalić aż dwoma parkami narodowymi: Manu i Otishi. Oba parki chronią wilgotny las równikowy, tropikalny wilgotny las górski oraz las mglisty. Władze departamentu traktują problematykę wylesienia Amazonii bardzo poważnie, co widać w liczbach: z roku na rok spada ilość bezpowrotnie utraconych lasów. Podczas gdy w 2017 roku wycięto aż 12,000 hektarów, cztery lata później ta liczba zmniejszyła się prawie trzykrotnie. Na podium głównych wyzwań departamentu Cusco od kilku lat stoją: nielegalne wypalanie śmieci, brak kontroli nad wypasem zwierząt oraz zanieczyszczenie ściekami.

Rolnictwo

Zawodowo, prawie połowa mieszkańców departamentu Cusco zajmuje się rolnictwem i połowem ryb. Główne plony to ziemniaki, żółta kukurydza i pszenica. W poszczególnych regionach uprawia się również jęczmień, fasolę, maniok, olluco oraz quinuę. Do najczęściej hodowanych zwierząt należą kury, owce i świnki morskie. Łowi się też pstrągi oraz niewielkie ryby o nazwie pejerrey. Nieodłącznym elementem pejzażu departamentu Cusco są andenes, kamienne tarasy uprawne, często pochodzące jeszcze z czasów inkaskich.

Mieszkania

Domy w tym zakątku świata dzielą się na prywatne (viviendas particulares) i wspólne (viviendas colectivas). Census, który odbywa się raz na dekadę (ostatnio w 2007 i 2017 roku) wykazał wzrost liczby domów wspólnych o ponad 5000%! Zdecydowana większość domów posiada dostęp do wody bieżącej, kanalizacji i prądu. Ich mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem i handlem, a najchętniej sprzedawanymi produktami są rękodzieło, wyroby piekarnicze oraz lekarstwa. Niestety, COVID19 przyczynił się do zwiększenia skrajnej biedy w departamencie Cusco, która aktualnie (rok 2023) wynosi 4%. Te osoby żyją poniżej wartości “podstawowego koszyka żywnościowego”, wyliczonego na 251 nowych soli (257 zł) miesięcznie.

Zdrowie

Do dyspozycji pacjentów departamentu Cusco jest 18 szpitali. Ponad połowa mieszkańców boryka się z anemią i nadciśnieniem. Z każdym rokiem zwiększa się również ilość zgłoszeń dotyczących dengi i malarii, spada natomiast liczba zarażonych wirusem HIV. W latach 2020 – 2022, w departamencie Cusco wykryto ponad 130 000 przypadków COVID19. Wśród turystów, najczęstszym wyzwaniem jest soroche, choroba wysokościowa, objawiająca się zawrotami głowy, poczuciem duszności i dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi. Zalecana jest aklimatyzacja, spożywanie lekkich posiłków, unikanie kawy i alkoholu oraz żucie liści koki.

Historia Cusco

Według legendy, Cusco zostało założone przez Manco Capac około 1200 roku. Legendarny władca Inków wbił złotą laskę w świętą skałę pod miastem i powiedział: – Tu będzie centrum andyjskiej ojczyzny, „Pępek Świata” (kecz. Qosqo). Jeden z jego następców, Inka Yupanqui, zarządził plan przebudowy miasta. Ponieważ notorycznie zalewały je pobliskie rzeki Hautanay i Tulumayo, przebudowę stolicy rozpoczęto od wybudowania kanalizacji. W rezultacie, mieszkańcy zyskali wodę pitną i przestali żyć w stanie ciągłego zagrożenia powodzią.

Cusco zbudowano na planie pumy i podzielono zgodnie z zasadą dualizmu andyjskiego na dwie części: górną (hanan) i dolną (hurin). W dawnej części górnej można dziś zwiedzić ruiny twierdzy Sacsayhuaman, a w dolnej dawną świątynię złota, Coricanchę. Plac główny Cusco, Aucaypata, pokrywały drobinki złota wymieszane z piaskiem.

Po przybyciu hiszpańskich konkwistadorów, część miasta zniszczono. Powstały za to katedra i kościół jezuitów, do dziś jeden z najbogatszych w całym Peru. Wkrótce otwarto tu szpitale i uniwersytety. W 1650 roku, Cusco nawiedziło potężne trzęsienie ziemi. Miasto ocalało cudem, dzięki wstawiennictwu czarnego posągu Chrystusa, nazwanego później Señor de los Temblores. Dwieście lat później przybył tu Simon Bolivar, wyzwoliciel krajów Ameryki Południowej spod władzy hiszpańskiej.

Do dalszego rozwoju miasta przyczyniło się otwarcie linii kolejowej, odkrycie Machu Picchu i pierwszy lot komercyjny z Limy do Peru. Niedaleko Machu Picchu założono elektrownię wodną, która dostarczyła prąd do miasta. Po drugiej wojnie światowej, wznowiono Inti Raymi, festiwal nawiązujący do inkaskiego święta z okazji przesilenia zimowego. Starówka Cusco znalazła się również na liście światowego dziedzictwa UNESCO, dzięki czemu zaczęła rozwijać się turystyka.

Co zwiedzić w Cusco?

Malownicze miasto położone jest prawie na styku Andów i Amazonii, nad rzeką Huacatay. Jest stolicą departamentu Cusco, a także, zgodnie z konstytucją Peru, historyczną stolicą kraju. Otacza je siedem sześciotysięczników, ozdobionych przez lodowce. Aktualnie (2023) zamieszkuje je 535 000 mieszkańców. Mieści się tu międzynarodowe lotnisko imienia Alejandro Velasco Astete, pierwszego pilota, który przeleciał nad Andami. Dziś podobny lot, z Limy do Cusco, należy do najpiękniejszych lotów widokowych w Ameryce Południowej. Cusco cieszy się niesłabnącą popularnością wśród turystów, a rocznie przybywa tu ponad trzy miliony osób z całego świata. Co ciekawe, jego miastem partnerskim jest Kraków.

Plaza de Armas

Sercem Cusco jest Plaza de Armas, główny plac starego miasta. Inkowie osuszyli znajdujące się tu bagno i utworzyli przestrzeń, na której świętowali zwycięstwa swoich wojsk. Wokół wzniesiono wspaniałe pałace, należące do kolejnych władców inkaskich. Plac nabrał obecnych kształtów po trzęsieniu ziemi z 1650 roku. Kilka lat temu, Plaza de Armas stał się deptakiem, a na środku postawiono pomnik Pachacuteca. Ten charyzmatyczny władca przyczynił się do rozkwitu państwa Inków. Pachacutec z pomnika ubrany jest w tradycyjny strój, z uniesionym w geście triumfu ramieniem. Symbolizuje potęgę i znaczenie imperium za jego panowania. Na Plaza de Armas znajduje się katedra katolicka i kościół jezuitów, a także kantory, sklepy z pamiątkami, Bembos (peruwiański fast food), McDonald’s i Starbucks.

Katedra

Najczęściej fotografowanym budynkiem na Plaza de Armas w Cusco jest katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Warto zajrzeć do wnętrza, gdzie można podziwiać arcydzieła peruwiańskiej sztuki sakralnej. Nieopodal ołtarza głównego powieszono kontrowersyjny obraz Marcosa Zapaty pt. “Ostatnia Wieczerza“. W przeciwieństwie do oryginału Leonardo da Vinci, który znajduje się we włoskim Mediolanie (zobacz wpis: Mediolan – Europejska Stolica Mody), główną potrawą na talerzu jest świnka morska, zwana cuy. Choć europejski turysta może być zaskoczony tym niecodziennym menu, cuy to jedna z najbardziej typowych lokalnych potraw. Warto wspomnieć, że Marcos Zapata był jednym z najważniejszych malarzy szkoły cusqueńskiej, która łączyła elementy sztuki europejskiej z tradycjami andyjskimi.

W jednej z kaplic bocznych można obejrzeć Señor de los Temblores, krucyfiks, który ocalił Cusco przed katastrofalnymi skutkami trzęsienia ziemi w 1650 roku. W konsekwencji wystawiania na działanie dymu świec, krucyfiks jest prawie czarny. Podczas renowacji, artyści zorientowali się, że korpus Chrystusa wykonano z lnu. Głowę wyrzeźbiono w agawie, a stopy i dłonie w drewnie balsa, materiałów powszechnych w regionie andyjskim. Z tego względu, krucyfiks Señor de los Temblores uznano za rodzimy i oryginalny.

Kościół jezuitów

Kolejną perełką na Plaza de Armas jest Compañía de Jesús, kościół jezuitów. Wybudowany w miejscu dawnego pałacu inkaskiego Amarucancha, dziś stanowi jeden z najładniejszych przykładów baroku hiszpańskiego w Peru. Jezuici odkupili pałac od ówczesnego właściciela, konkwistadora Hernando Pizarro. Choć oryginalny kościół uległ całkowitemu zniszczeniu w wyniku trzęsienia ziemi, udało się go odbudować.

Nie obyło się jednak bez kontrowersji. Ponieważ katedra znajduje się na tym samym placu, jej władze wywarły presję na jezuitach, aby fasada ich kościoła nie przyćmiła katedralnej. Dzisiejsza fasada powstała z różowego bazaltu i andezytu, a wnętrze do złudzenia przypomina kościół Il Gesu w Rzymie. Podobnie jak w katedrze, tu także znajdują się obrazy Marcosa Zapaty. Najciekawszy z nich to “Ślub Martína Garcíi Oñas de Loyola z Doñią Ñusta Beatriz Clara Qoya”. Obraz przedstawia ślub hiszpańskiego konkwistadora z inkaską księżniczką, co symbolizuje połączenie dwóch kultur i epok w historii Peru.

Coricancha

Jedną z najlepiej zachowanych świątyń z czasów inkaskich jest Coricancha. Aktualnie mieści się tu klasztor dominikanów. Ale można tu zwiedzić pozostałości kilku inkaskich świątyń, na przykład Pioruna, Tęczy i Księżyca, a także interesującą pinakotekę. Największą popularnością cieszy się jednak malutki kamień wielkości opuszka, wtopiony w kamienną ścianę jednej ze świątyń. Aby zachować go dla kolejnych pokoleń, obudowano go specjalną szybą.

Gdy do Coricanchy przybyli hiszpańscy konkwistadorzy, zastali w jej ogrodzie figury ze szczerego złota, przedstawiające rośliny i zwierzęta naturalnej wielkości. Łączną ilość złota oszacowano na 1600 kilogramów, o dzisiejszej wartości ponad 30 milionów dolarów amerykańskich. Coricancha stanowiła również ważny punkt obserwacji astronomicznych. Oprócz zaćmień słońca i księżyca, obserwowano tu także Drogę Mleczną, zwaną przez Inków “mayu” (“niebiańska rzeka”). Świątynię wykonano podobną techniką, co Machu Picchu. Były to olbrzymie bloki skalne, dopasowane do siebie jak klocki lego. Idealnie wypolerowane, nie można między nie wcisnąć kartki papieru. Jak powstały? Do dziś pozostaje to zagadką.

Kamień z Dwunastoma Kątami

Będąc nieopodal katedry, warto zajrzeć w uliczkę o nazwie Hatun Rumiyoc, gdzie architektura kolonialna spotyka się z inkaską. Jest to miejsce niezwykle klimatyczne, spaceruje się bowiem wąską, brukowaną uliczką wzdłuż dawnego inkaskiego muru, należącego do pałacu Inca Roca. Dziś budynek jest siedzibą Arcybiskupa Cusco i Muzeum Sztuki Religijnej. Największą atrakcją uliczki Hatun Rumiyoc jest Kamień z Dwunastoma Kątami. Wpasowany w kamienny mur jak puzzle, stanowi godny podziwu przykład wysokiego poziomu inżynierii i architektury Inków. Według legendy, ten kamień podtrzymuje całą budowlę. Uliczka malowniczo prezentuje się także wieczorem, gdy ciepłe światło z okolicznych butików oświetla kamienny mur. Nieopodal Kamienia z Dwunastoma Kątami, znajduje się jego mniej spektakularny krewny, Kamień z Czternastoma Kątami.

Dzielnica San Blas

Spacerując uliczką Cta. de San Blas, wkrótce dotrzesz do dzielnicy o tej samej nazwie. Dzielnica San Blas w Cusco słynie przede wszystkim z artystycznej atmosfery, urokliwych wąskich uliczek, kolonialnej architektury oraz licznych warsztatów i galerii sztuki. Jest to miejsce, gdzie tradycja spotyka się z nowoczesnością, a lokalni rzemieślnicy, artyści i złotnicy prezentują swoje prace, od ręcznie robionej biżuterii po wyroby tekstylne i obrazy. San Blas jest także znane z malowniczego placu oraz kościoła San Blas, który jest jednym z najstarszych w Cusco i słynie z pięknej, rzeźbionej ambony wykonanej z jednego kawałka drewna.

Plaza San Cristóbal

Plac Świętego Krzysztofa odwiedza się przede wszystkim dla panoramicznego widoku na miasto. Znajduje się na wzniesieniu, co pozwala na podziwianie panoramicznej scenerii Cusco, w tym historycznego centrum z Plaza de Armas i otaczającymi go górami. Plac zdobi również kościół San Cristóbal, który, podobnie jak kościół San Blas, jest jednym z najstarszych w Cusco. Kościół ten, zbudowany na miejscu dawnej rezydencji inkaskiej, łączy elementy architektury kolonialnej z inkaskimi fundamentami. Wewnątrz kościoła można zobaczyć cenne dzieła sztuki sakralnej, a jego dzwonnica stanowi dodatkowy punkt widokowy. Plaza San Cristóbal jest mniej zatłoczona niż inne atrakcje w Cusco, co czyni ją doskonałym miejscem na spokojny spacer i refleksję, a także na podziwianie zachodów słońca nad miastem.

Mercado San Pedro

Mercado San Pedro to jedno z najbardziej autentycznych targowisk w Cusco. Targ jest znany z szerokiej oferty produktów spożywczych, w tym świeżych owoców i warzyw, mięsa, serów, pieczywa oraz tradycyjnych andyjskich przysmaków, takich jak suszone ziemniaki chuño i liście koki. Mercado San Pedro to także doskonałe miejsce, aby spróbować lokalnych potraw przygotowywanych na miejscu. Można tu zjeść śniadanie lub obiad w jednym z wielu stoisk oferujących tradycyjne dania, na przykład ceviche, lomo saltado i rocoto relleno, a także wypić świeży sok owocowy. Oprócz jedzenia, targ oferuje też rękodzieło, odzież z wełny alpaki, pamiątki, przyprawy, a także zioła stosowane w medycynie tradycyjnej.

Najstarsza część Mercado San Pedro powstała 100 lat temu, a jedną z konstrukcji zbudował Gustaw Eiffel, twórca słynnej paryskiej wieży. Rozrastał się sukcesywnie wraz ze wzrostem liczby mieszkańców i aktualnie liczy aż 1180 stoisk, przyczyniając się do zwiększenia miejsc pracy w mieście.

Cusco – porady praktyczne

Wybierasz się do Cusco? Zobacz kilka praktycznych porad, które ułatwią Ci zwiedzanie!

• Przylatując do Cusco, zadbaj o aklimatyzację. Miasto położone jest bowiem na wysokości 3399 m n.p.m.
• Miasto ma bardzo dobrze rozwiniętą bazę noclegową. Wybierz hotel położony w pobliżu Plaza de Armas, aby móc zwiedzać miasto na pieszo.
• Mając ograniczony czas (na przykład tylko pół dnia), proponuję Ci trasę pieszą: Plaza de Armas – katedra (wnętrze) – Coricancha (wnętrze) – Kamień z Dwunastoma Kątami.
• Na starówce Cusco znajduje się wiele lokali, które oferują kolację w formie bufetu i pokaz tańców ludowych. Do najbardziej znanych restauracji tego typu należy Tunupa z widokiem na Plaza de Armas.
• Do najciekawszych propozycji kulinarnych Cusco należy cuy, grillowana świnka morska. Możesz zamówić ją prawie w każdej restauracji. Im dalej od Plaza de Armas, tym oczywiście taniej.
• W większości restauracji i sklepów można płacić kartą. Wybierając się na Mercado San Pedro, zabierz gotówkę. Kantor w języku hiszpańskim to Casa de Cambio.
• W Cusco znajdują się dwie uliczki o nazwie Hatun Rumiyoc. Aby znaleźć Kamień z Dwunastoma Kątami, zobacz link z lokalizacją kamienia.
• Planując zwiedzanie większej liczby zabytków w Cusco i okolicy (na przykład Sacsayhuaman, Quenco, Pisaq), rozważ zakup boleto turistico, biletu obejmującego kilka atrakcji. Jego ceny różnią się w zależności od pakietu, który wybierzesz. Dzięki boleto turistico, można sporo zaoszczędzić! Szczegóły znajdziesz na stronie Cusco – boleto turistico.
• Najlepszy czas na zwiedzanie Cusco i okolic to pora sucha, przypadająca na maj – wrzesień. Jednocześnie, ze względu na festiwal Inti Raymi, zwiedzanie jest najdroższe w czerwcu.

Podsumowanie

Co jeszcze zwiedzić w Peru? Poznaj 10 najciekawszych atrakcji Peru we wpisie: Peru – Imperium Słońca. Jeśli interesują Cię cywilizacje preinkaskie, zachęcam do wizyty w Chavin de Huantar. Poznaj niesamowite pozostałości po tej 3000-letniej cywilizacji we wpisie: Chavin de Huantar. Chcąc przenieść się na andyjskie pięciotysięczniki, zobacz wpis: Nevado Pastoruri – Znikający Lodowiec. Jeśli rozpoczynasz lub kończysz swoją peruwiańską przygodę w Limie, poznaj jej główne zabytki we wpisie: Lima – Klejnot Architektury Kolonialnej.

Na zakończenie, chciałabym wspomnieć, że zdjęcia ilustrujące dzisiejszy wpis pochodzą z licencji Pexels. Mimo że w Cusco gościłam ponad 25 razy, będąc w pracy nie miałam okazji zrobić ciekawych ujęć. Zawsze obiecywałam sobie, że zrobię je “następnym razem”. Rada dla podróżników – róbcie zdjęcia od razu! 🙂 Nie pozostaje mi nic innego, jak wrócić do Cusco i zamienić zdjęcia w artykule na własne. 🙂

Zaintrygowało Cię Cusco? Będzie nam miło, jeśli zostawisz komentarz! 🙂